Contents
Ảnh chân dung từ lâu đã là một loại hình nhiếp ảnh phổ biến trong đời sống, phục vụ nhiều mục đích khác nhau. Tuy nhiên, khi nâng tầm lên thành ảnh Chân Dung Nghệ Thuật, nó không chỉ đơn thuần là ghi lại hình ảnh một người mà còn chứa đựng chiều sâu cảm xúc và cá tính độc đáo, thể hiện qua góc nhìn và kỹ thuật của người cầm máy.
Khái niệm Ảnh Chân Dung và Mục đích Sáng tạo
Theo các chuyên gia nhiếp ảnh, “chân dung” được hiểu là sự kết hợp giữa “chân” (chân thực) và “dung” (dung nhan). Từ điển tiếng Việt định nghĩa chân dung là tác phẩm (hội họa, điêu khắc, nhiếp ảnh) tái hiện diện mạo, thần sắc và hình dáng của một người một cách chính xác. Như vậy, một bức ảnh chân dung cơ bản cần phản ánh đúng những đặc điểm này của chủ thể. Bằng cách “vẽ bằng ánh sáng”, nhiếp ảnh gia có thể sử dụng các cỡ hình khác nhau như viễn cảnh, toàn cảnh, trung cảnh, cận cảnh hay đặc tả, tùy thuộc vào ý đồ và lựa chọn của họ. Ảnh có thể chỉ chụp nửa người, cả người, hoặc thậm chí bao gồm cả bối cảnh xung quanh để làm nổi bật chân dung.
Điều quan trọng khi chụp ảnh chân dung là người chụp phải hiểu rõ mục đích của tác phẩm. Nếu mục đích là lưu niệm hoặc theo yêu cầu của người mẫu, bức ảnh thường cần làm đẹp hơn so với đời thực. Ngược lại, nếu là ảnh chân dung nghệ thuật hoặc phục vụ ý đồ sáng tạo riêng của nhiếp ảnh gia, bức ảnh không nhất thiết phải mô tả đúng diện mạo theo nghĩa đen. Nghệ thuật cho phép cường điệu hóa hoặc đi sâu vào khắc họa nội tâm, cảm xúc phức tạp của nhân vật.
Một trong những cách phổ biến để bắt đầu quá trình sáng tạo này là xây dựng một concept chụp hình rõ ràng. Điều này giúp định hướng phong cách, bối cảnh và cảm xúc mà nhiếp ảnh gia muốn truyền tải thông qua tác phẩm chân dung của mình.
Phân loại Ảnh Chân Dung Phổ Biến
Có nhiều cách để phân loại ảnh chân dung dựa trên đặc điểm, tính chất, vị trí, tư thế và tầm vóc của người được chụp. Các cách phân loại thường gặp bao gồm: ảnh chân dung tĩnh/động, dàn dựng/tự nhiên, đặc tả cụ thể/trừu tượng, cá nhân/tập thể/sinh hoạt. Tuy nhiên, cách phân chia phổ biến nhất vẫn là theo các đặc điểm chính: ảnh chân dung cá nhân, ảnh chân dung tập thể và ảnh chân dung sinh hoạt.
Ảnh chân dung cá nhân
Đây là loại hình tập trung vào một chủ thể duy nhất, được chia làm hai dạng chính: ảnh chân dung dàn dựng và ảnh chân dung tự nhiên.
-
Ảnh chân dung dàn dựng: Loại ảnh này có sự sắp xếp, bố trí có chủ đích về bối cảnh, ánh sáng và tư thế. Người chụp chủ động hoàn toàn về mặt kỹ thuật và thời gian. Để có một bức chân dung dàn dựng thành công, ngoài kỹ năng và thị giác nhạy bén, mối quan hệ tương tác giữa nhiếp ảnh gia và người mẫu rất quan trọng. Cả hai cùng tham gia vào quá trình sáng tạo để tạo ra tác phẩm. Mục tiêu là đạt được vẻ tự nhiên, không để lộ dấu vết của sự sắp đặt. Về kỹ thuật, ảnh chân dung không nhất thiết dùng kỹ thuật phức tạp hay bố cục phá cách. Điều cốt lõi là “chộp” được trạng thái biểu cảm thích hợp trên khuôn mặt, vì đây là điểm nhấn quan trọng nhất. Tùy ý đồ, người chụp có thể nhấn mạnh hoặc làm nhẹ đi những đặc điểm nhất định trên khuôn mặt hoặc cơ thể để làm đẹp hay làm nổi bật cá tính. Đặc biệt, với ảnh chân dung toàn thân hoặc ¾ chiều cao, cần chú ý đến hai bàn tay, vì hình dáng và tư thế của chúng có thể tiết lộ nhiều điều về chủ thể. Chẳng hạn, việc chụp những ảnh tay đẹp có thể là một phần quan trọng trong việc thể hiện cá tính hoặc cảm xúc trong bức ảnh chân dung toàn thân.
-
Ảnh chân dung tự nhiên (Informal portrait): Loại này không cần bố trí hay sắp đặt trước. Tuy nhiên, nó đòi hỏi nhiếp ảnh gia phải có kỹ năng quan sát và phản xạ nhanh để kịp thời bắt lấy khoảnh khắc, tư thế đẹp hoặc biểu cảm độc đáo trước khi chúng biến mất. Để chủ thể cảm thấy tự nhiên hơn, người chụp có thể yêu cầu họ thực hiện một công việc hoặc thao tác quen thuộc. Hậu cảnh là yếu tố không thể thiếu trong ảnh chân dung tự nhiên. Dù có thể bị làm mờ đi (như khi ảnh ngồi quán cafe với hậu cảnh là không gian quán), hậu cảnh vẫn cung cấp bối cảnh và thông tin về cuộc sống của chủ thể, khác với hậu cảnh studio chủ yếu đóng vai trò tôn chủ thể.
Ảnh chân dung tập thể
Ảnh chân dung tập thể cũng có dạng dàn dựng và tự nhiên. Với ảnh dàn dựng, việc bố trí nhóm người mẫu sao cho hấp dẫn là rất quan trọng. Ngoài bố cục và ánh sáng, nhiếp ảnh gia cần nắm bắt được khoảnh khắc tập trung và biểu lộ cảm xúc tốt nhất của cả nhóm. Tránh sắp xếp mọi người theo một hàng ngang cứng nhắc, đơn điệu. Với tập thể đông, nên chụp nhiều ảnh để có nhiều lựa chọn.
Với ảnh chân dung tập thể tự nhiên, mục tiêu là ghi lại những tư thế, động tác thoải mái, bất chợt. Bí quyết là giữ cho mọi thứ đơn giản, chọn góc nhìn thích hợp và chờ đợi những bố cục đẹp ngẫu nhiên, quan sát hành động và nét mặt, và sử dụng tốc độ màn trập nhanh để bắt kịp khoảnh khắc.
Ảnh chân dung sinh hoạt
Đây là ảnh chụp chủ thể đang hoạt động trong môi trường sống thực của họ – nông dân cày ruộng, công nhân làm việc, bà mẹ bế con, học trò vui chơi… Hình ảnh con người với động tác linh hoạt trong khi làm việc hay vui chơi có sức diễn cảm mạnh mẽ, tạo trạng thái tâm lý tình cảm đặc thù, không gượng ép hay giả tạo. Hành động của chủ thể trong môi trường thật giúp người xem xác định phần nào cá tính của nhân vật. Khi chụp được phản ứng và biểu cảm của chủ thể đối với công việc hay trò chơi họ đang tham gia, bức ảnh sẽ hấp dẫn hơn là chỉ trình bày một sự việc. Ảnh chân dung tự nhiên chụp con người trong công việc hàng ngày còn được gọi là ảnh đời thường (candid photography), đây chính là nguồn gốc của ảnh phóng sự (reportage photography).
Các Nguyên tắc Cơ bản trong Chụp Ảnh Chân Dung
Bố cục ảnh chân dung
Đối với ảnh chân dung, quy luật 1/3 là một trong những nguyên tắc cơ bản để điều chỉnh bố cục. Chia bức ảnh thành 9 phần bằng nhau bởi hai đường ngang và hai đường dọc cắt nhau, các yếu tố quan trọng nên được đặt vào những điểm giao cắt của các đường này (“điểm mạnh”). Trong chân dung, đường chân trời (nếu có) thường đặt vào 1/3 dưới hoặc trên. Tuy nhiên, quy tắc này có thể linh hoạt, chủ thể có thể đặt vào một trong bốn điểm mạnh hoặc thậm chí hơi lệch tùy theo phối cảnh và ý đồ.
Tư thế và Kiểu cách chụp
Ảnh chân dung có ba tư thế cơ bản: bán thân, 2/3 người và toàn thân. Đối với chụp ảnh chân dung, tư thế đầu của người mẫu và vị trí đặt máy là rất quan trọng. Về kiểu cách, có chụp kiểu chính diện, kiểu nghiêng ¾ và kiểu bản diện (hồ sơ).
Trong chụp ảnh chân dung, không có quy tắc bất di bất dịch, mà cần có sự linh hoạt nhất định. Muốn bộc lộ tính cách nhân vật qua bức ảnh, nhiếp ảnh gia cần quan sát kỹ cử chỉ, phong thái và những biểu lộ cá tính của người mẫu. Trong đó, đôi mắt và miệng là những đặc điểm biểu cảm nhất cần quan sát kỹ để khám phá trạng thái tâm lý của chủ thể, giúp tạo nên chiều sâu cho ảnh chân dung nghệ thuật.
Tóm lại, ảnh chân dung nghệ thuật là một loại hình nhiếp ảnh giàu biểu cảm, đòi hỏi sự kết hợp giữa kỹ thuật, khả năng quan sát và sự tương tác giữa người chụp và chủ thể để không chỉ tái hiện hình dáng mà còn khắc họa được thần thái và câu chuyện của con người.
Tài liệu tham khảo:
Nguyễn Nhưng, Nhiếp ảnh nghệ thuật, Tập I, Nxb Văn Hóa, Hà Nội, 1995
Trần Đức Tài, Nhiếp ảnh toàn thư: Từ máy ảnh đến hình ảnh, Nxb Trẻ, TPHCM, 1997.
Lê Hải Yến, “Thế nào là ảnh chân dung”, https://nhiepanhdoisong.vn/the-nao-la-anh-chan-dung-5623.html
“Bố cục trong nhiếp ảnh”, https://tinhte.vn/search/544770422/?q=B%C3%A1%C2%BB%E2%80%98+c%C3%A1%C2%BB%C2%A5c+trong+nhi%C3%A1%C2%BA%C2%BFp+%C3%A1%C2%BA%C2%A3nh&o=relevance
“Khái niệm ảnh chân dung”, https://photocross.net/anh-chan-dung/